Odpowiedzialność jako aspekt pracy kynoterapeuty
Poniższy artykuł napisała i zredagowała Ekspertka Letniej Akademii LiveKid - Monika Litwinow. Już w czwartek 11 lipca spotkamy się z nią podczas webinarium o dogoterapii, a dziś zapraszamy do lektury jej artykułu na temat odpowiedzialności, jaka wiąże się z zawodem kynoterapeuty i z samą kynoterapią.
Kynoterapia obecnie
Kynoterapia (dogoterapia) w wielu polskich przedszkolach i szkołach wpisała się już na stałe w program zajęć dodatkowych lub równoległych. Psy terapeutyczne są również mile widzialne w Domach Dziecka, Domach Pomocy Społecznej, Zakładach Poprawczych, Domach Spokojnej Starości, Gabinetach Psychologa, coraz częściej zapraszane są do hospicjów, na oddziały onkologiczne, do ośrodków terapeutycznych dla osób w stanie wegetatywnym, w śpiączce i nie tylko. Widok przewodnika z psem w kamizelce z opisem nazwy stowarzyszenia lub fundacji i plakietką „pies terapeutyczny” wywołuje coraz więcej serdecznego uśmiechu niż niepokoju, jak było jeszcze dekadę temu.
Pozytywne skutki kynoterapii
O pozytywnych skutkach oddziaływania psa na dzieci, pacjentów, ludzi dorosłych i starszych, osoby niepełnosprawne nie tylko się mówi. Poparcie prawdziwości tych stwierdzeń odnaleźć można w wiarygodnych, zachodnich publikacjach naukowych. Przemawiają za tym badania Milberger (2009), Zimolag i Krupy (2009), które wykazują, iż kontakt ze zwierzęciem wpływa pozytywnie na zdrowie i nawiązywanie kontaktów społecznych. Obecność psa na zajęciach w szkole wpływa pozytywnie na przyjazną atmosferę w grupie, wywołuje uśmiech, a nawet zwiększa częstotliwość podejmowanych rozmów z osobami na wózkach inwalidzkich. Wzrasta poziom skupienia i uwagi na nauczycielu, rozwija się
empatia wobec zwierząt, wrażliwość na ich potrzeby i komfort. Co więcej
statystycznie każdy człowiek przejawia większe zaufanie do osób, których psy są obecne w trakcie rozmowy, zwiększa się wówczas uwaga na rozmowie i rozmówcy. Ponadto zachodzą zmiany w zachowaniu osób starszych, następuje regresja depresji, uczucia osamotnienia, poprawia się jakość ich życia.
Odpowiedzialność kynoterapeuty
Odpowiedzialność w kontekście zawodu kynoterapeuty, podobnie jak w
przypadku zawodu nauczyciela, osoby pracującej z podopiecznymi w sposób zamierzony, celowy, zaplanowany, odgrywa przede wszystkim zasadniczą rolę jako powinność bycia wrażliwym na dobro drugiego człowieka.
Zakres pojęcia odpowiedzialność jest bardzo szeroki, a jej znaczenie bardzo
bogate. Do wielu wymiarów odpowiedzialności zaliczyć można:
- odpowiedzialność osobistą, o „mikrozasięgu”, konkretną i indywidualną,
- odpowiedzialność określonej zbiorowości i odgrywanych w niej ról
społecznych, o „średnim zasięgu”, np. odpowiedzialność polityczna, zawodowa, obywatelska, - odpowiedzialność fundamentalna, o „makrozasięgu”, odpowiedzialność za świat, za innych, wyrażająca ludzką kondycję gatunkową, istotę, o znaczeniu metafizycznym, mająca wymiar uniwersalny.
Odpowiedzialność nauczycielska
W warunkach zajęć, w których nieobecny jest pies zagadnienie
odpowiedzialności jest łatwe do opisania: nauczyciel, terapeuta lub inny
prowadzący odpowiada za swojego podopiecznego w rozumieniu jego zdrowia i bezpieczeństwa, jak również w kontekście przekazywanych mu treści edukacyjnych, terapeutycznych, wychowawczych. Oczywistym jest, że podopieczny w wieku niepełnoletnim (w przedszkolu, szkole, domu dziecka, itp.) nie odpowiada za prowadzącego w żadnym z wymienionych znaczeniu, natomiast podopieczny w wieku dorosłym (student, pacjent w szpitalu, osoba starsza, więzień, podopieczny terapii odwykowej, itp.) odpowiada za prowadzącego w znaczeniu etycznym i moralnym, tzn. o to, by nie stała mu się z jego strony krzywda (np. poprzez celowe pobicie), aby traktować go z poszanowaniem jego praw jako drugiego człowieka.
W obecności psa
Obecność psa na zajęciach zmienia kształt i zależności związane z zagadnieniem odpowiedzialności. Osoba prowadząca musi mieć baczenie nie tylko na wychowanka, ale również na swojego psa – jego bezpieczeństwo i komfort. Co więcej, zobowiązany jest dopilnować, aby nie stała mu się żadna krzywda ze strony dziecka, jak również nie dopuścić do takiej sytuacji, w której pies mógłby wydać się niebezpieczny dla podopiecznego. Pies dopuszczany do zajęć, o którym mowa w artykule, to pies wychowany, wyszkolony, zweryfikowany i poddawany corocznym egzaminom na psa terapeutycznego przeprowadzanych wg standardów Polskiego Towarzystwa Kynoterapeutycznego. Spełnienie tych warunków daje gwarancję, że pies nie będzie reagował agresją w sytuacjach trudnych, takich jak pociągnięcie go za ogon lub inną część ciała (nawet niezamierzone), nagły krzyk, obecność innego psa okazującego agresję, zapachy leków, i inne sytuacje, które mogłyby budzić w psie uczucie niepokoju i wywoływać reakcję obronną (warczenie, pokazywanie zębów, napinanie grzbietu, szczekanie, podgryzanie, atak).
Odpowiedzialność podopiecznego względem psa
W spotkaniu kynoterapeuta – podopieczny – pies należy zwrócić również uwagę na zagadnienie odpowiedzialności podopiecznego wobec psa. Kynoterapeuta ma poczucie odpowiedzialności za sytuację na zajęciach, ich atmosferę, przebieg i celowość. Sprawuje kontrolę nad kontaktem psa z podopiecznym, nie spuszcza z oczu obu tych podmiotów w czasie zajęć, szczególnie w sytuacji bardzo bliskiej interakcji, tj. głaskanie po grzbiecie, leżenie obok psa, obecność psa bezpośrednio za plecami podopiecznego. Kynoterapeuta, jako specjalista w swojej dziedzinie zna również swojego psa pod każdym względem, potrafi z nim współpracować, przewidzieć kolejny ruch, rozpoznać stan emocjonalny i zdrowotny, dzięki czemu może dokładnie zaplanować swoje zajęcia, a także swobodnie je modyfikować w zależności od sytuacji.
Inni specjaliści w kynoterapii
Kynoterapeuta, pies i podopieczny nigdy nie są jedynymi uczestnikami
relacji, w których zachodzi zjawisko odpowiedzialności. Poza samą, bezpośrednią relacją kynoterapeuta – pies – podopieczny (KPP) obecni są inni specjaliści: dyrektorzy placówek, rodzice, jak również kuratorium. Do zespołu specjalistycznego zalicza się wszystkich pozostałych terapeutów, nauczycieli, animatorów itp., którzy mają wpływ na przebieg zajęć, np. logopeda, terapeuta integracji sensorycznej, fizjoterapeuta, rehabilitant, lekarz prowadzący, terapeuta behawioralny. Poprzez swoje oddziaływanie w sposób pośredni lub bezpośredni, np. ukierunkowując tor leczenia, rozpisując wskazówki do pracy, udzielając porad, przygotowując zestawy ćwiczeń, przeprowadzając zajęcia w obecności kynoterapeuty i psa również ponoszą odpowiedzialność za rozwój i postępy podopiecznego w pozytywnym i negatywnym sensie, tzn. za wszelkie sukcesy i niepowodzenia terapeutyczne lub wychowawcze. Chociaż ponosi odpowiedzialność za zajęcia przeprowadzane w obecności psa, specjalista nie ponosi żadnej odpowiedzialności za psa samego w sobie.
Jeżeli planowany przez kynoterapeutę program edukacji i/lub terapii nie
wymaga bezpośredniej lub pośredniej obecności innych specjalistów, nie muszą być oni obecni w tej interakcji.
Ostateczna decyzja w rękach dyrekcji placówki
Dyrekcja jako organ nadzorujący pracę przedszkola, ponosi odpowiedzialność za bezpieczeństwo dzieci na terenie placówki, w tym również w czasie zajęć kynoterapeutycznych. Niestety nie każdy dyrektor jest świadom konsekwencji, które się z tym wiążą, ponieważ nie ma w polskim prawie przepisów dotyczących wykształcenia kynoterapeuty oraz wymagań wobec psa, którzy realizują zajęcia w placówkach edukacyjnych lub terapeutycznych. Znaczy to, że zarówno w przedszkolu, jak i w szpitalu jako kynoterapeuta może pracować osoba, która ukończyła całoroczny, składający się z 220 godzin kurs, jak i osoba, która odbyła szkolenie tylko dwudniowe. Znaczy to również, że z tą osobą może wejść do przedszkola JAKIKOLWIEK pies. Decyzję o tym, kto może pracować lub współpracować z daną placówką leży w rękach tylko i wyłącznie dyrektora.
Odpowiedzialność rodzica
Ważnymi, ostatecznie decydującymi o udziale podopiecznego w zajęciach
kynoterapeutycznych osobami są rodzice lub inni opiekunowie. Warunkiem przystąpienia do zajęć jest uzyskanie ich zgody na udział, tak aby wiedzieli, że ich dziecko będzie uczestniczyło w tej lub innej formie spotkań, na których będzie obecny pies. Zgoda ta daje informacje kynoterapeucie o tym, czy rodzice chcą, aby dziecko miało kontakt bezpośredni, nawiązywało emocjonalną relację ze zwierzęciem, a także czy nie jest ono uczulone na psa. Dopiero po uzyskaniu dokumentu z czytelnym podpisem opiekuna kynoterapeuta dopuszcza podopiecznego do zajęć.